Wikinews:Prawo prasowe

W Polsce obowiązuje Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe (Dziennik Ustaw z 7 lutego 1984 roku, z późniejszymi zmianami). Dotyczy ona wszystkich osób, które pracują jako dziennikarze, wydawcy informacji, edytorzy informacji w mediach zarejestrowanych i wydawanych w Polsce.

Wikinews jakkolwiek jest edytowany głównie przez osoby stale mieszkające w Polsce, nie jest formalnie medium wydawanym w Polsce. Wikinews jest projektem amerykańskiej Wikimedia Foundation i działa na jej serwerach, które są ulokowane poza granicami Polski (głównie w USA). Można więc uznać, że status Wikireportera przypomina nieco status korespondenta zagranicznego tytułu prasowego, działającego w Polsce.

W tym artykule dowiesz się, co polskie prawo prasowe oznacza dla ciebie, Wikireportera, przy założeniu tezy, że podlegają oni temu prawu.

Wolność prasy

Dziennikarze korzystają z wolności prasy zapewnionej im m.in. przez Konstytucję RP z 1997 roku. Ich działania urzeczywistniają prawo obywateli Rzeczypospolitej Polskiej do rzetelnej informacji, jawności życia publicznego oraz kontroli i krytyki społecznej. Organy władzy państwowej mają obowiązek umożliwiać dziennikarzom nieskrępowaną pracę bez względu na linię programową publikowanych materiałów i na ich tematykę. Ta kwestia nie dotyczy jednak konstytucyjnego zakazu rozpowszechniania treści rasistowskich, nazistowskich i komunistycznych. Jednocześnie owej wolności nie mogą ograniczać osoby postronne (np. pracownicy poligrafii, drukarze, czy w twoim przypadku administratorzy serwisu internetowego).

Jawność życia publicznego

Musisz pamiętać, że organy państwowe, przedsiębiorstwa państwowe i inne państwowe jednostki organizacyjne, a w zakresie działalności społeczno-gospodarczej również organizacje spółdzielcze i osoby prowadzące działalność gospodarczą na własny rachunek są obowiązane do udzielania ci informacji o swojej działalności. Wyżej wymienione podmioty mogą odmówić udzielenia ci informacji tylko w przypadku, gdy jej upublicznienie groziłoby ujawnieniem tajemnicy państwowej, czy zawodowej oraz innych tajemnic chronionych przez polskie prawo. Udzielenia informacji może ci odmówić np. adwokat (powołując się na tajemnicę zawodową), pracownik ABW (powołując się na tajemnicę państwową), ksiądz (powołując się na tajemnicę spowiedzi), czy właściciel firmy (powołując się na tajemnicę handlową). Oczywiście odmowa musi być uzasadniona. Jeśli nie zgadzasz się z czyjąś odmową udzielenia informacji, prawo prasowe gwarantuje ci możliwość odwołania się od niej do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Możliwość odwołania nie dotyczy jednak organów władzy państwowej.

Wszystkie wyżej wymienione organy powinny udzielać informacji i odpowiadać na zarzuty dziennikarza niezwłocznie (nie później niż w ciągu miesiąca).

Prawo do udzielania informacji

Zgodnie z zasadą wolności słowa każdy obywatel ma prawo do udzielania informacji mediom. Osoby udzielające informacji środkom masowego przekazu nie mogą ponieść żadnych konsekwencji, o ile ich wypowiedź nie naruszała polskiego prawa.

Prawa dziennikarzy

możliwość uzyskiwania informacji
ochrona swoich danych osobowych
prawo do tajemnicy dziennikarskiej (z której jest zwolniony wyłącznie w przypadku, gdy materiał dotyczy niektórych przepisów Kodeksu karnego, lub gdy informator zgodzi się na zwolnienie z tajemnicy)

Obowiązki dziennikarzy

służba społeczeństwu i państwu
kierowanie się etyką zawodową (Dziennikarski Kodeks Obyczajowy)
szczególna staranność i rzetelność w przekazywaniu informacji, zwłaszcza zgodność z prawdą
ochrona swoich rozmówców i informatorów, w szczególności ich danych osobowych, jeśli osoby udzielające informacji poprosiły o ich nieujawnianie
autoryzacja (jeśli zażyczy sobie jej twój rozmówca; oznacza to, że po napisaniu materiału musisz swojemu rozmówcy przedstawić jego treść do akceptacji, ale wyłącznie w zakresie wypowiedzi twojego rozmówcy)

Zakazy w pracy dziennikarzy

zakaz publikacji wizerunku osób, wobec których toczy się karne postępowanie sądowe (chyba, że prokurator zarządził inaczej, przy czym należy unikać sofizmatów sugerujących rozwiązanie (np. Andrzej Jakubowski, mąż podejrzanej Aleksandry J.)
zakaz komentarzy na temat wyniku procesu sądowego w I instancji, jeśli nie zapadł wyrok (podsumowując: nie feruj wyroków, zanim nie zostały one ogłoszone przez sąd)
zakaz kryptoreklamy, wszelkie użycie marki produktu lub firm powinno mieć charakter wyłącznie informacyjny; używaj marki firmy np. w przypadkach:
- gdy w danej firmie doszło do nadużyć
- gdy ma to uzasadnienie społeczne (dzięki sukcesowi firmy będzie więcej miejsc pracy)
- gdy informujesz o rozwoju technologicznym lub naukowym
zakaz publikacji informacji dotyczących życia osobistego kogokolwiek, chyba, że dana osoba wyrazi na to zgodę lub materiał wiąże się bezpośrednio z działalnością publiczną danej osoby (np. informacje o żonie urzędnika, która dzięki związkowi małżeńskiemu pomaga w przyspieszaniu formalności w urzędzie), ale nie należy publikować takich informacji gdy zachodzi podejrzenie, iż chodzi o kryptoreklamę lub inną formę propagowania osoby lub produktu

Czy ustawa dotyczy internetowego serwisu informacyjnego?

Już pierwsza wersja ustawy z 1984 roku jako objęte przepisami brała pod uwagę wszelkie istniejące i powstające w wyniku postępu technicznego środki masowego przekazywania. Oznacza to, że obowiązująca obecnie ustawa dotyczy także serwisu Wikinews i jego użytkowników-wikireporterów.

Czy serwis informacyjny jest tym samym, co dziennik lub czasopismo?

Ustawa Prawo prasowe określa ściśle, że dziennikiem lub czasopismem mogą być druki. Ponieważ internetowy serwis informacyjny nie jest wydawnictwem drukowanym (jest "środkiem masowego przekazywania powstałym w wyniku postępu technicznego", vide supra), nie podlega on pod prawa i obowiązki wynikające z tego, że jest to dziennik lub czasopismo.

Informacje końcowe

Mimo, że ustawa o prawie prasowym zgodna jest z wieloma standardami w większości państw demokratycznych, to w równie wielu punktach jest ustawą przestarzałą. Pamiętajmy, że jej szkielet powstał w latach PRL i mimo wykreślenia wzmianek chociażby o Głównym Urzędzie Kontroli Publikacji i Widowisk to jednak nadal pewne jej punkty mogą być wieloznacznie rozumiane. Można się spodziewać, że w najbliższej przyszłości polski Sejm uchwali nową ustawę o prawie prasowym.

Linki zewnętrzne

Ustawa z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe