2007-04-20: 64. rocznica powstania w warszawskim getcie

piątek, 20 kwietnia 2007

19 kwietnia 2007 roku minęły 64 lata od wybuchu powstania w warszawskim getcie.

- Nie marzyliśmy o polskich czy angielskich komandosach, którzy przychodzą nam z pomocą. Śniła nam się broń. Wiem, wiem, że to by nic nie zmieniło. Ale - jak mówi piosenka - "nie chodzi o to, aby dojść do celu, ale o to, żeby iść po słonecznej stronie". Wygrać nie mogliśmy, ale chcieliśmy iść po słonecznej stronie. Są takie piękne słowa: godność, człowieczeństwo. Tego broniliśmy - mówi Marek Edelman.

- Widzieliśmy Niemców wkraczających do getta. Pamiętam, w nocy stałam na czujce. Widziałam, że coś się dzieje: jechały auta, był dzień Wielkanocy. Nad ranem, bardzo wcześnie, Niemcy wkroczyli ze śpiewem na ustach - pewni siebie. Zaczęliśmy ich atakować. Ten pokój, w którym wtedy byliśmy, był po chwili czerwony od ognia i gruz się na nas sypał. Myśmy szli do walki, ale nikt nie miał nadziei zostania przy życiu. Tylko jedno hasło łączyło wszystkich: zemsta - uratować honor żydowski, honor narodu żydowskiego. I z tym hasłem szliśmy do walki. Wiedzieliśmy, że czeka nas śmierć. Powstaliśmy przeciwko armii regularnej, przed którą trząsł się cały świat. Śmierć była dla nas zupełnie jasna - mówi uczestniczka powstania Masza Glajtman Puttermilch.

19 kwietnia 1943 roku w getcie wybuchło powstanie. Walki trwały do ok. 15 maja. Przywódcą powstania był Mordechaj Anielewicz. Po zakończeniu walk nastąpiła ostateczna eksterminacja mieszkańców getta i jego zniszczenie, nadzorowane przez generała SS Jürgena Stroopa. Do dzisiaj zachował się prawdopodobnie tylko jeden krótki kawałek muru getta. Znajduje się on w podwórku – pomiędzy posesjami Sienna 55 i Złota 62.

Organizacje bojowe na terenie getta

Pierwsza Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB) powstała 28 lipca 1942 roku. Założyli ją m.in.: Icchak Cukierman, Cywia Lubetkin, Josef Kapłan, Mordechaj Tanenbaum. W getcie działał również Żydowski Związek Wojskowy (ŻŻW) - powstał w 1939 roku. Był on lepiej uzbrojony niż ŻOB. Oba ugrupowania współpracowały z podziemiem (AK). Podejmowano próby połączenia obu organizacji, ale zakończyły się one fiaskiem, jednakże podczas powstania obie organizacje walczyły razem.

Brak broni

Do getta docierały niewielkie ilości broni od polskiego podziemia, ale było to ciągle za mało. Do walki wykorzystywano: butelki zapalające, żarówki wypełnione kwasem siarkowym i granaty. Pod koniec 1942 roku mieszkańcy getta zaczęli kopać tunele i budować bunkry. Wiedziano już wtedy, że wywożeni ludzie są mordowani.

Pierwsze walki rozpoczęły się 18 stycznia 1943 roku. Przyczyną były oddziały niemieckie, których zadaniem było przygotowanie 8 tyś. Żydów do transportu, do Treblinki. ŻOB podjęło walkę, w której zginęło kilkuset jej członków. Niemcy wywieźli 4 tyś ludzi i przerwali akcję.

Kolejne walki wybuchły 19 kwietnia 1943 roku. Brało w nich udział ok. tysiąca Żydów i ponad 2 tys. żołnierzy niemieckich (Wehrmachtu, SS, oddziałów ukraińskich, litewskich i łotewskich), którymi dowodził gen. SS Juergen Stroop

Niemcy mieli karabiny maszynowe, miotacze płomieni, działka, wozy pancerne, czołgi i lotnictwo przeciw słabo uzbrojonym mieszkańcom getta. Pierwsze starcie przyniosło zwycięstwo żydowskim powstańcom. Jednak później Niemcy coraz bardziej przemieszczali się w głąb getta niszcząc po kolei domy.

8 maja 1943 roku oddziały niemieckie zlokalizowały schron przy ul. Miłej 18 (znajdowali się tam cywile oraz sztab i członkowie ŻOB). Ludność cywilna opuściła schron natomiast powstańcy popełnili samobójstwo (m.in. dowódca Mordechaj Anielewicz).

12 maja 1943 roku w Londynie w imię protestu przeciwko obojętności świata na te wydarzenia popełnił samobójstwo przez samospalenie członek Rady Narodowej RP Szmul Zygielbojm. Napisał list do prezydenta Władysława Raczkiewicza i premiera Władysława Sikorskiego:

"Nie mogę pozostać w spokoju. Nie mogę żyć, gdy resztki narodu żydowskiego w Polsce, którego jestem przedstawicielem, są likwidowane. Śmiercią swoją pragnę wyrazić najsilniejszy protest przeciw bierności, z którą świat przygląda się i dopuszcza do zagłady ludu żydowskiego".

16 maja Jürgen Stroop nakazał wysadzenie Wielkiej Synagogi na ul. Tłomackie. Z tą datą wiąże się upadek powstania. Wtedy też napisał w raporcie: Była żydowska dzielnica mieszkaniowa przestała istnieć.

- Niemcy wrzucają do środka bombę gazową. Kto nie zginął od kuli niemieckiej, kto nie został zatruty gazem, ten popełnia samobójstwo. Jasne jest, że stąd wyjścia nie ma, a nikomu nie wpada nawet na myśl oddawać się żywym w ręce niemieckie - mówił Marek Edelman.

Raporty gen. Jürgen Stroopa wykazały następujące dane (od 20 kwietnia do 16 maja 1943 roku):

w wykrytych i zlikwidowanych bunkrach znajdowało się ponad 56 tys. Żydów.
6 tys. Żydów zginęło w walce (pożary, zaczadzenia)
7 tys. zamordowali naziści na terenie getta
7 tys. wywieziono do Treblinki
36 tys. wywieziono do innych obozów (głównie Oświęcim i Majdanek)

Inne źródła podają, że w getcie przebywało ok. 70 tys. Żydów. W czasie walk zginęło ok. 14 tys. a ok. 50 tys. wywieziono do obozów zagłady.

Powstanie w getcie przeżyło kilkudziesięciu członków ŻOB. Natomiast prawie wszyscy z ŻZW zginęli. Z tych co, przeżyli większość nie doczekała końca wojny. Zginęli w walce lub zostali wydani Niemcom Do dzisiaj jedynie żyją dwaj członkowie ŻOB - Icchak Cukierman i Marek Edelman.

Obchody rocznicy wybuchu powstania w getcie

W 64 rocznicę wybuchu powstania w getcie warszawskim złożono wieńce i zapalono znicze w miejscach upamiętniających tamte czasy. Pod Pomnikiem Bohaterów Getta złożył wieniec m.in. prezydent Lech Kaczyński, Hanna Gronkiewicz-Waltz (prezydent Warszawy), przedstawiciele rządu, ambasador Izraela, przedstawiciele organizacji żydowskich i kombatanci AK.

- To był wybór między śmiercią a śmiercią. Walczący chcieli, chociaż wybrać, jak umrą, chcieli walczyć do końca. Ta walka to nauka dla nas, że dobro nie może milczeć, że musi mówić i to bardzo głośno. Oni pokazali, co to znaczy nie milczeć, nawet w tak okropnej sytuacji - mówił pod Pomnikiem Bohaterów Getta naczelny rabin Polski Michael Schudrich.

Prezydent Lech Kaczyński powiedział, że: - Powstanie było ważnym wydarzeniem w historii Żydów polskich, i Polski. Przyjeżdżam tu, co roku, od wielu lat, niezależnie od pełnionych funkcji.

Uroczystości odbyły się m.in:

przy Grobie Nieznanego Żołnierza na Pl. Piłsudskiego
przy Umschlagplatz (skąd wywożono Żydów do Treblinki)
w synagodze przy Pl. Grzybowskim - otwarcie wystawy niepublikowanych zdjęć z getta i wręczenie medali honorowych "Powstanie w Getcie Warszawskim" (czynna do 31 maja)
na Cmentarzu Żydowskim pod pomnikami Nieznanego Bojownika Żydowskiego i Oficerów Wojska Polskiego pochodzenia żydowskiego wymordowanych w Katyniu.
na placu Bohaterów Getta - 500 świec wyznaczy ulice biegnące przed wojną przez dzisiejszy plac oraz pobliski skwer (gdzie ma powstać Muzeum Historii Żydów Polskich)
w klubie Chłodna 25 - koncert muzyki klezmerskiej

Obchody rocznicy zakończyły się wieczorem zapaleniem w dziewięciu punktach miasta zniczy - "płomieni pamięci".

Ustawiono je m.in.

przy al. Jana Pawła II między Sienną a Złotą
przy skrzyżowaniu ulicy Żelaznej i Chłodnej
przy skrzyżowaniu ulicy Żelaznej i al. Solidarności
na placu Bankowym
przy pl. Żelaznej Bramy
przy al. Solidarności pod sądami
przy pomniku Umschlagplatz

- Znicze symbolizujące mur getta mają uświadamiać przechodniom, szczególnie młodym ludziom, położenie zamkniętych w nim ludzi, ich izolację, brak możliwości poruszania się do innych części miasta - twierdził Krzysztof Izdebski, sekretarz Żydowskiej Ogólnopolskiej Organizacji Młodzieżowej.

Rozdawano również ulotki z listem do młodego warszawiaka:

"Czy wiesz, że przed II wojną światową ponad 30 proc. mieszkańców Twojego miasta było Polakami pochodzenia żydowskiego? Gdyby nie tragedia Holocaustu, 1/3 Twoich kolegów i koleżanek miałaby takie właśnie pochodzenie. Mógłbyś słuchać hip-hop w Jidysz, na pewno powstałby też nie jeden film akcji w tym języku".

Zobacz też

62. rocznica powstania w getcie warszawskim - 19 kwietnia 2005

Źródła

cheko, PAP – Warszawa uczciła rocznicę powstania w getcie warszawskim – Gazeta.pl, 20 kwietnia 2007
ab, PAP – 64. rocznica wybuchu powstania w Getcie Warszawskim – Wprost24, 20 kwietnia 2007
PAP – 64. rocznica powstania w warszawskim getcie – Wirtualna Polska, 19 kwietnia 2007
PAP – 64. rocznica powstania w warszawskim getcie – Wirtualna Polska, 20 kwietnia 2007
64. rocznica powstania w getcie warszawskim – Radio ZET, 16 kwietnia 2007
Izabela Okrój-Hernik, Jerzy Piątek – Dziś 64. rocznica powstania w getcie warszawskim – Polska.pl, 19 kwietnia 2007